Over het belang van een veilig leerklimaat

Als lesgever wil je dat mensen actief meedenken, hun ervaring delen en uitgedaagd worden om bij te leren. Dit lukt echter niet als deelnemers zich onveilig voelen. Twijfel, angst om fouten te maken of schroom om 'domme' vragen te stellen, kunnen verlammend werken. Leren vraagt lef – en daarom bewaak en stimuleer jij als lesgever dat veiligheidsgevoel.

Uit deelnemersfeedback blijkt dat lesgevers dit doorgaans goed aanpakken: "De lesgever zorgde voor een veilig klimaat"* krijgt bijna altijd een positieve beoordeling. En toch… een veilig leerklimaat ontstaat niet vanzelf. Het is iets waar je als opleider bewust aan moet werken – elke keer opnieuw.

Het betekent dat deelnemers zich vrij voelen om zich uit te spreken, om vragen te stellen, twijfels te delen en zelfs fouten te maken. Zonder bang te zijn om af te gaan of beoordeeld te worden. Het gaat verder dan een ‘prettige sfeer’: het is een klimaat waarin onzekerheid, ongemak en leren uit fouten een plaats krijgen.

In zo’n klimaat voelen mensen zich gezien, gerespecteerd én uitgedaagd. Dat maakt het essentiële verschil tussen passief luisteren en écht actief leren. 

Soms wordt het gevoel van veiligheid in een vorming onbedoeld ondermijnd.  Bijvoorbeeld door:

• Een deelnemer corrigeren voor de groep zonder ruimte voor nuance
• Ongevraagd persoonlijke vragen stellen
• Ironische of lacherige reacties bij bijdragen van deelnemers
• Negeren van stiltes of signalen van ongemak
• Een te hoog tempo of een overvloed aan jargon
• Oefeningen of inbreng voor de hele groep te verplichten

Deze situaties kunnen ervoor zorgen dat deelnemers afhaken, zich terugtrekken of ‘veilig’ in de schaduw blijven.

Opdracht: denk na over een moment waarop jij je onveilig voelde in een leercontext. Wat deed die persoon of wat deed die juist niet? Vaak kun je deze inzichten omdenken: wat wil jij als lesgever dan wél doen ?

Vier dingen die je kunt doen

Je hoeft geen therapeut of coach te zijn om veiligheid te creëren. Kleine, bewuste keuzes maken vaak een groot verschil:

1. Begin met aandacht voor de groep

Een veilig klimaat begint bij een warme verwelkoming. Neem aan de start tijd om kennis te maken. Gebruik een korte, ludieke methodiek om het ijs te breken. Pols naar verwachtingen en maak duidelijke afspraken over het verloop van de vorming. 

2. Normaliseer onzekerheid en fouten

Zaken vergeten, iets niet begrijpen, twijfelen of van mening veranderen: dat hoort allemaal bij leren. Benoem dit expliciet. Geef zelf het goede voorbeeld door te delen wat je ooit fout deed of moest bijleren.

3. Luister actief, zonder oordeel

Laat deelnemers voelen dat hun inbreng waardevol is. Herhaal wat ze zeggen, knik bevestigend en stel verdiepende vragen. Vermijd direct zelf in te vullen of te corrigeren. Stiltes zijn oké.

4. Betrek iedereen – ook wie minder vlot meedoet

Niet iedereen voelt zich meteen op zijn gemak in een groep. Kies werkvormen die ook rustige of voorzichtige deelnemers aanspreken, zonder druk uit te oefenen. Denk aan duo-opdrachten, anonieme input of reflectievragen op papier.

Sta eens stil bij jouw aanpak als lesgever. Wat helpt bij het opbouwen van vertrouwen in jouw sessies? Wat kun je beter vermijden? En wat zou je graag uitproberen?

Ook interessant: vraag het aan je deelnemers. Waardoor voelden zij zich vrij om zichzelf te zijn?

Tot slot

Een veilig leerklimaat creëren is geen eenmalige actie. Het vraagt voortdurend aandacht en afstemming. Want alleen wie zich veilig voelt, durft zich open te stellen. En dan pas dan kan het echte leren beginnen.